سنگ کلیه و راه های درمان آن

سنگ کلیه در مردان 2 برابر شایعتر از بانوان است. بیماری بیشتر در سنین میانسالی دیده می شود.

کشور ما ایران جزو کشورهایی می باشد که سنگ کلیه در آن بسیار شایع است. شاید یکی از دلایل آن وجود مناطق کویری و گرم و خشک در بیشتر نقاط کشور ما باشد. در این مناطق بدلیل تابش شدید نور آفتاب و بالا رفتن سطح ویتامین دی جذب کلسیم بالاتر و بالطبع دفع آن از کلیه بالا رفته و منجر به سنگ سازی می شود. همچنین گرمای هوا در این مناطق باعث تبخیر آب بدن از طریق پوست و اشباع بیش از اندازه مواد محلول در ادرار شده و سنگ سازی تسریع خواهد شد. مصرف زیاد نمک هم از علل بسیار مهم و شایع تشکیل سنگ کلیه است. بسیاری از بیماران سنگ ساز می توانند به راحتی با حذف نمک از رژیم غذایی خود ، درمان سنگ کلیه را انجام دهند.

شایع ترین جنس سنگ کلیه در تمام بیماران جنس اگزالات کلسیم است. پس از آن سنگ های اسید اوریکی شایع هستند. انواع دیگری هم از سنگ های کلیوی وجود دارند که شیوع بسیار کمی را دارا می باشند مثل سنگ سیستئینی. خیلی از اوقات سنگ کلیه به صورت ارثی و فامیلی در خانواده ها دیده می شود. به وضوح مشاهده می شود که در بعضی خانواده ها شیوع سنگ بسیار بالاتر است.

علائم سنگ کلیه

سنگ های کلیوی معمولا تا زمانی که در کالیسهای کلیه قرار دارند بر عکس عفونت کلیه تقریبا هیچ درد و علامت خاصی ندارند. مگر دردهای مبهم گاهگاهی که اکثر اوقات از نظر بیمار مهم جلوه نمی کند. سنگ در کلیه می تواند تا اندازه های بسیار بزرگ و حتی شاخ گوزنی برسد و تمام فضای کلیه را اشغال نماید بدون اینکه فرد مطلع شود. حتی مواردی از نارسایی کامل کلیه ها بدون درد هم بدلیل سنگ های بسیار بزرگ شاخ گوزنی دیده شده است.

چیزی که بیماران بیشتر به عنوان علامت سنگ کلیه و دردهای شدید حاصل آن می شناسند در حقیقت سنگ حالب است. سنگی که از کلیه خارج شده و در مسیر مثانه در حالب گیر کرده است و ادرار پشت سنگ تجمع و ایجاد درد کرده است. شاید به اعتراف اکثر بیماران این درد شدیدترین دردی بوده که در تمام عمر خود دیده اند. مکانیسم این درد در حقیقت تجمع ادرار پشت سنگ در کلیه است و کپسول کلیه کشیده می شود و درد می دهد در نتیجه این تفکر که سنگ با حرکت خود درد می دهد و یا خراشی ایجاد می کند که درد می دهد اشتباه است. این درد بسیار شدید معمولا با تهوع و استفراغ شدید همراه است. در حدی که گاهی منجر به تشخیص اشتباهی مسمومیت غذایی می شود. درد خیلی اوقات در آقایان به بیضه ها و در بانوان هم به ناحیه تناسلی تیر می کشد. سنگ وقتی به نزدیکی مثانه می رسد علایم تحریکی ادراری می دهد یعنی فرد مکرر احساس دستشویی و ادرار دارد ولی در مراجعه به دستشویی میبیند تقریبا هیچ ادراری نداشته است و این حس کاذب بوده است. این احساس به دلیل تحریک شدید مثانه توسط سنگ حالب می باشد. سنگ معمولا بلافاصله پس از افتادن در مثانه دفع میشود و در مثانه نمی ماند.

دفع سنگ کلیه

سوال رایج از اورولوژیستها راجع به اقدامات کمکی برای دفع سنگ کلیه است. توصیه های دکتر امیرحسین بشاش اورولوژیست مشهد به کسانی که در حال دفع سنگ هستند این است که:

مایعات زیاد مصرف کنند. جنس این مایعات هیچ فرقی ندارد. هر نوشیدنی که حجم ادرار را زیاد کند برای این بیماران خوب است.

اصرار بر مصرف ماء الشعیر تلخ نیست یعنی ماء الشعیرهای طعم دار هم همین خاصیت را دارند.

انجام فعالیتهای ورزشی مفید است ولی لزوما نیاز به پریدن مکرر و پله بالا رفتن نیست.

مصرف مشروبات الکلی کمک خاصی بیشتر از خوردن آب معمولی نمی کند.

اگر بیمار بدلیل تهوع شدید امکان خوردن مایعات ندارد میتوان سرم تزریقی برای بیمار تجویز نمود.

مصرف عرقیات گیاهی هیچ پشتوانه ثابت شده علمی ندارد ولی مصرف اکثر این عرقیجات بی ضرر است.

در کنار این موارد اورولوژیست با تجویز داروهایی میتواند التهاب حالب را کم کرده و یا حالب را گشاد کند تا سنگ راحتتر دفع شود.

چکار کنیم سنگ کلیه یا سنگ حالب نسازیم ؟

توصیه دکتر امیر حسین بشاش بر اساس شایعترین جنس سنگ یعنی اگزالات کلسیم اینهاست:

مصرف بسیار زیاد مایعات در طول روز مهمترین توصیه است. باید به حدی مایعات مصرف شود که بالای 2 لیتر ادرار تولید شود. اگر کسی بالای 2 لیتر ادرار داشته باشد تقریبا قطعا سنگی نخواهد ساخت. بهترین و سالمترین نوع مایعات آب است. دقت کنید که آب تصفیه شده یا نشده و کیفیت آب اهمیتی ندارد. فقط و فقط باید زیاد آب خورد هر نوع آبی.
مهمترین توصیه بعدی عدم مصرف نمک است. نمک به شدت باعث سنگ سازی کلیه می شود.
برای سنگهای اگزالاتی توصیه می کنیم این موارد مصرف نشود: چای پررنگ، نوشابه سیاه، فلفل، کاکائو، قهوه، اسفناج و ریواس.
نکته مهم بعدی اینست که مصرف لبنیات هیچ ضرری برای سنگهای کلیوی ندارد. عدم مصرف لبنیات حتی باعث بدتر شدن سنگ سازی میشود. در نتیجه توصیه میشود با وعده های غذایی حتما لبنیاتی که شور نباشد مصرف شود.

درمان سنگ کلیه

اکثر اوقات سنگهای تا 5 میلیمتر در همه جای سیستم ادراری با درمان دارویی بهبود میابند و دفع میشوند. اما برای سنگ های کلیوی 6 میلیمتری و بزرگتر باید یک اقدام مداخله ای انجام داد که شامل سنگ شکنی برون اندامی و سنگ شکنی درون اندامی میباشد.

سنگهای بالای شش میلیمتر داخل کالیسهای کلیه باید به روش سنگ شکنی برون اندامی(ESWL) درمان و شکسته شوند. اما خیلی اوقات پیش می آید که این سنگها به این روش درمان مقاوم هستند و با چند نوبت سنگ شکنی هم شکسته و دفع نمیشوند. در این موارد باید از روشهای جراحی برای درمان آنها سود جست. در حال حاضر در اکثر مراکز درمانی کشور این سنگها به روش PCNL درمان میشوند که روشی تهاجمی و با سوراخ کردن پهلوی بیمار انجام میشود و خطرات مخصوص به خود را دارد. در مرکز درمانی ما(بیمارستان عرفان نیایش) خوشبختانه به روز ترین امکان درمان این سنگها وجود دارد. این بیمارستان جزء انگشت شمار بیمارستانهاییست که این امکانات را دارد و میتوان به روش Retrograde Intra Renal Surgery(RIRS) این سنگها را درمان کرد. در این روش به وسیله یورتروسکوپ انعطاف پذیر وارد تمام قسمتهای کلیه میشویم و با لیزر تمام سنگهای مقاوم به سنگ شکنی بیمار را میشکنیم. قطعات حاصل از شکستن این سنگها به قدری ریز میباشد که بیمار متوجه دفع آنها نخواهد شد. در این روش هیچ برشی بر روی بدن بیمار نمیدهیم و بعد از عمل بیمار میتواند به سرعت ترخیص شود.